به گزارش روابط عمومی حوزه هنری، مجید مجیدی دبیر این نشست و مدیر کانون اندیشه پژوهی کودک و نوجوان موضوع نشست را سیاست‌گذاری ادبیات کودک و نوجوان در دوگانه تألیف و ترجمه و هدف از برگزاری این نشست را بررسی ادبیات کودک و نوجوان از منظر تربیتی،  سیاست‌گذاری، حقوقی، معنوی و امور بین‌الملل عنوان کرد و افزود: ادبیات کودک و نوجوان گستره‌ی وسیعی دارد و قبل از به دنیا آمدن کودک، در بطن مادر با شنیدن لالایی، شعر و ترانه‌های کودکانه آغاز می‌شود و بعد از تولد و در مراحل رشدی کودک این حوزه گسترده‌تر شده و خواندن و نوشتن را می‌آموزد و مهارت‌های زبانی او در مواجهه با ادبیات ارتقاء می‌یابد.

سهم ۳۰ درصدی شمارگان کتاب‌های کودک و نوجوان در سال

مجیدی طبق بررسی که پیرامون روند چاپ کتابهای کودک و نوجوان انجام شده و در فصل دوم پژوهش اول گزارش پژوهشی آمده است، میزان چاپ شمارگان کتاب  در سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ حدود یکصد و بیست میلیون بیان کرد و افزود: از این میزان ۳۳ تا ۳۶ میلیون   و حدود ۳۰ درصد مربوط به کتابهای کودک و نوجوان است و بیشترین فراوانی را دارد و رتبه دوم متعلق به کتاب های کمک درسی با میزان ۱۵ درصد است. این حجم از شمارگان کتاب نشان از بازار فعال کتاب‌های کودک و نوجوان نسبت به سایر کتاب‌هاست.

وی نسبت تألیف به ترجمه در سال‌های آغازین دهه نود حدود ۸۰ به ۲۰ اعلام کرد و افزود در سال‌های منتهی با سال ۱۴۰۰ این نسبت حدود ۶۰ به ۴۰ شده است. به این معنا که ۶۰ درصد کتابها تألیفی و ۴۰ درصد آنها ترجمه است.

ضرورت بازنگری در مصوبات حوزه ادبیات کودک و نوجوان

مجیدی ادامه داد: از منظر سیاستگذاری، سه مصوبه داریم که در زمینه ادبیات کودک و نوجوان وضع شده است. مصوبه اول که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ شده است موسوم به مصوبه ۶۶۰ است که آخرین بازنگری آن در سال ۱۳۸۹ انجام شده، در ماده ۶ این مصوبه پیرامون هیات نظارت بر نشر کتابهای کودکان و نوجوانان است. مصوبه بعدی توسط شورای عالی آموزش و پرورش تصویب و ابلاغ شده و موسوم به مصوبه ۸۲۸ است و برای محتواهای آموزشی و تربیتی است که در نظام تعلیم و تربیت لازم الاجراست و مصوبه بعدی توسط هیئت نظارت بر نشر کتابهای کودک و نوجوان تهیه و توسط  وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۴ ابلاغ شده است.

آنچه که در وهله اول از این سه مصوبه برمی‌آید آن است که بیش از ده سال از این مصوبات می‌گذرد و هیچ تغییری باتوجه به شرایط و اقتضائات به وجود آمده در مصرف کالای فرهنگی کودکان و نوجوانان انجام نشده است. ضرورت بازنگری و اعمال پیشنهادات اصلاحی بیش از پیش در این زمینه وجود دارد.

مجیدی درباره تغییرات در هیئت نظارت بر ضوابط بر نشر کودک و نوجوان در دو سال ابتدایی این دولت و جهت سیاست‌ها در زمینه تألیف و ترجمه، از دکتر محمدحسین ظریفیان مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواست توضیحاتی ارائه دهد؛

پیش‌بینی های حوزه سیاست‌گذاری کتاب تحقق نیافت

ظریفیان از عدم تحقق پیش‌بینی های حوزه سیاست‌گذاری کتاب در ساختار فرهنگی کشور خبر داد و افزود نگاشت اول مصوبه ۶۶۰ که ذکر شد، در سال ۱۳۶۷ انجام شد و در سال ۸۹ با نگاه انقباضی، تهدیدی و محدودکننده تر، با توجه به سیاست‌ها و تجربیات دولت وقت، موردبازنگری قرار گرفت. ساختار همان است، اما طرح‌های مربوط به ماده‌ی ۳ که ناظر به ممیزی است، افزایش پیداکرده است. و بعد آن نیز تغییرات قابل‌توجه ای صورت نگرفته است و اساسا نمی‌توان آن را یک سند سیاستی نامید، زیرا با استانداردهای اسناد سیاستی فاصله دارد.

ظریفیان از بازنگری آیین‌نامه تدوین‌شده درباره‌ی ادبیات کتاب کودک و نوجوان دهه‌ی ۸۰، بر اثر یک فرایند مستمر در سال گذشته در هیئت کودک و نوجوان و دستیابی به یک ساختار جدید خبر داد و گفت: سعی شد نگاه تصدی گرایانه دولت به‌قدری تعدیل شود.

* شروع به کار پس از ۳ سال تعطیلی!

وی از شروع به‌کار مجدد هیئت رسیدگی به تخلفات ناشران، هیئت نظارت بر ضوابط بر نشر کودک و نوجوان و بزرگسال پس از سه سال تعطیلی خبر داد و افزود: به‌این‌ترتیب در گذشته نظارت و بررسی‌ای بر روی تخلفات در حوزه‌های مختلف، ازجمله حوزه کوک و نوجوان صورت نمی‌گرفت.

ظریفیان از عدم بسته‌ی سیاست‌گذاری در حوزه فرهنگی به‌طور عام، حوزه کتاب به‌طور خاص و حوزه کتاب کودک و نوجوان به شکل اخص یادکرد و افزود: منظور از عدم این بسته‌ی سیاستی، عدم بر روی کاغذ نیست؛ بلکه به معنای این است که بسته‌ی سیاستی عملیاتی که در میدان راهگشا باشد وجود ندارد و اگر بود می‌توانست نسبت تألیف و ترجمه را مشخص بکند.

وی در نظر گرفتن ابعاد حقوقی، اجتماعی و اقتصادی تنظیم گری در حوزه نشر را در مباحثات، همچون این نشست ضروری دانست.

مجیدی درباره نحوی اقدامات عملیاتی وزارت ارشاد به‌عنوان یک نهاد حاکمیتی در حوزه تنظیم‌گری نشر ادبیات کودک و نوجوان از ظریفیان سؤال پرسید که با اظهار عدم اطلاع دقیق او به دلیل عدم داشتن مسئولیت در این حوزه مواجه شد.

مجیدی با طرح بحثی درباره‌ی نسبت تربیت با ادبیات کودک  و نوجوان از دکتر جلالی دعوت به مباحثه کرد

دکتر مریم جلالی، پژوهشگر و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی از عدم زبان مشترک در تعریف ادبیات کودک و نوجوان که منجر به  پیدایش تفاسیر و خوانش های مختلف در این حوزه شده است، خبر داد و در ادامه از سه رویکرد در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و نسبت آن‌ها با آموزش و تربیت یادکرد و افزود:  گروهی که  هدف ادبیات کودک و نوجوان را تنها حظ و لذت بردن کودک از متن می‌دانند. گروهی که آموزش و مسائل تربیتی را جدای از ادبیات کودک نمی‌دانند و به شکل افراطی به آن نگاه می‌کنند و گروه میانه‌ای که لذت ادبیات را باب ورود کودک و نوجوان به حوزه ادبیات کودک و نوجوان می‌داند، اما آموزش را از آن جدا نمی‌کند و بر این باور است که متنی برای کودک  و نوجوان نیست که عاری از آموزش باشد.

جلالی متون مربوط به ادبیات کودک  و نوجوان را به دو گروه مقید و آزاد تقسیم کرد و افزود: متون مربوط به چارت آموزشی که در مدارس قابل‌استفاده است، متون مقید یا رسمی نام دارد و بخشی از متون که بازار اقتصادی ناشران را به خود معطوف ساخته و فرا مدرسه هستند، متون آزادند.

* نویسندگی برای کودک و نوجوان سخت‌تر از نویسندگی برای بزرگسالان!

جلالی هر دو نوع متون ادبیات حوزه کودک و نوجوان را شکل‌گرفته در بافت اجتماعی عنوان کرد و افزود: در بررسی ادبیات کودک با سه نقطه حائز اهمیت، نویسنده، متن و مخاطب برخورد خواهیم داشت. تفاوت عمده ادبیات بزرگ‌سال با ادبیات کودک و نوجوان این است که همه‌چیز در ادبیات بزرگ‌سال از نویسنده آغازشده و به مخاطب ختم می‌شود، اما در ادبیات کودک و نوجوان برعکس است. در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، قبل از آنکه نویسنده قلم‌به‌دست بگیرد، به مخاطب شناسی و لحاظ کردن ویژگی‌های مخصوص مخاطب توجه می‌کند. وی ادامه داد: اکنون ناشران نیز به این مسئله توجه دارند.

وی نویسندگی ادبیات کودک و نوجوان را سخت‌تر از نویسندگی ادبیات بزرگ‌سال دانست و گفت: در متون آزاد ما با دو گروه تألیفی و ترجمه‌ای مواجه‌ایم که تولیدشده و در جامعه منتشرشده و کودکان و نوجوانان مصرف‌کننده‌ی آن‌ها هستند.

* آثار ادبی ترجمه شده، متغیر جهان‌بینی کودکان و نوجوانان

جلالی از عوض شدن جهان‌بینی کودکان و نوجوانان در عصر حاضر به علت بسط یافتن آثار ادبی ترجمه‌شده خبر داد و افزود: عدم‌حمایت کافی از مؤلف، راحت‌تر بودن ترجمه تا تألیف، عدم رعایت قوانین کپی‌رایت وعدم نیاز خریداری تصاویر توسط ناشر در متون ترجمه‌شده، عوامل گسترش و بسط متون ترجمه‌شده اند.

وی از ضرورت حمایت از مؤلف در جهت گسترش آثار تألیفی در ادبیات کودک و نوجوان یادکرد و در این رابطه گفت: با توجه به‌تناسب جمعیت، در نروژ وقتی یک نویسنده کتابی می‌نویسد، دو سال مرخصی با حقوق جهت نگارش کتاب بعدی خود دریافت می‌کند. آیا از این جنس حمایت‌ها از مؤلف در کشور ما صورت می‌گیرد؟

*تربیت مخاطب، وظیفه‌ی وزارت فرهنگ و ارشاد

مجیدی خطاب به ظریفیان از بیشتر بودن میزان کتاب‌های تألیفی بر ترجمه‌ای طبق گزارش آمار خانه‌کتاب و تعارض داشتن این آمار با میزان کتاب‌های تألیفی و ترجمه‌ای در بازار و ویترین کتاب‌فروشی‌ها یادکرد و افزود: با توجه به پژوهشی که انجام‌شده، ویترین کتاب‌فروشی‌هایی که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان فعال هستند، مملو از آثار ترجمه‌ای است و میزان این آثار به نسبت آثار تألیفی فزونی دارد. وزارت فرهنگ و ارشاد به‌عنوان نهاد حاکمیتی همان‌طور که باید نسبت به اقتصاد نشر متمرکز باشد، باید نسبت به تربیت مخاطب نیز متمرکز و حساس باشد. وزارت ارشاد چه دورنمایی نسبت به این مسئله دارد و این مسئله چه جایگاهی در نگاه وزارت ارشاد دارد؟

ظریفیان در پاسخ به سؤال مجیدی گفت: در  ماده ۴ مصوبه‌ی ۶۶۰ مذکور به حمایت از مؤلفین پرداخته‌شده است، اما از دقت کمتری نسبت به ماده ۳ که ناظر به  ممیزی است، بهره‌منداست. باتوجه به کمبود بودجه، جهت حمایت‌های مالی از مؤلف، ظرفیت زیادی وجود ندارد.

* صدور ۲۲ هزار مجوز نشر در دنیای کتاب

ظریفیان در نظر گرفتن شرایط زیست‌بوم فرهنگی، فارغ از نسبت جمعیتی نسبت به مقایسه حمایت از مؤلف در کشورهای نروژ و ایران را ضروری دانست و افزود: تعداد ناشران و نسبت اقشار جامعه باید لحاظ شود. در کشوری که به شکل بی‌رویه در یک ماراتن رقابت، مجوز نشر به کسانی که حداقلِ شرایط را داشته‌اند، داده شده‌است؛ سیاست‌گذاری فرهنگی آن با کشورهای دیگر همچون نروژ قابل قیاس نیست. در کشوری چون انگلیس، نهایتاً  ۱۰۰ ناشر مشغول به نشرند، اما در کشور ما بیش از ۲۲ هزار مجوز نشر صادرشده است در حالی‌که طبق درگاه ملی مجوزها اگر در طی ۹۰ روز وزارت ارشاد اقدام به صدور مجوز نکند،  وزارت اقتصاد اقدام به صدور آن خواهد کرد.

* نگارش کتاب تنها برای ثبت رکورد!

وی دغدغه جدی در حوزه ترجمه آثار ادبی را هجمه عنوان کرد و گفت: در سال ۱۲۰ هزار عنوان کتاب در کشور مجوز اخذ می‌کند که بخشی از آن جهت ارتقای رتبه‌بندی معلمان، ورود به مقاطع تحصیلات تکمیلی و ثمره رقابت اعضای هیئت‌علمی در دانشگاه‌ها است.

* غرب‌زدگی ناشران تهدیدی برای کودکان و نوجوانان

در ادامه ظریفیان از پیشرفت و رشد برخی از انتشارات مطرح کشور مستغنی از حمایت‌های دولتی به‌عنوان نمونه یادکرد و همچنین مسئله ترجمه از بیرون را فقط سود انگاری ناشران ندانست، بلکه خواستگاه فکری، ارزشی و ذهنی برخی از ناشرین را جهان غرب بیان کرد و آنان را خودباخته فرهنگی خواند که به‌ قصد عمد، کتب ترجمه‌ای ضد فرهنگ بومی منتشر می‌کنند.

فزونی رشد ادبیات جهانی نسبت به ادبیات کشور

جلالی عدم‌کفایت پویای کتب تألیفی را زمینه‌ساز رغبت کودکان و نوجوانان به آثار ترجمه‌ای دانست و در این رابطه گفت: اگر ژانر وحشت آثار ترجمه‌ای مورد استقبال قرار می‌گیرد، مخاطب یا خانواده کودک و نوجوان مقصر نیستند. در برابر رشد ادبی جهان نمی‌توان مقاومت کرد، اما می‌توان خودمان را به نقطه‌ای از تولید برسانیم که دیگر مصرف‌کننده آثار ادبی تحمیلی نباشیم. وی ادامه داد: ژانر وحشت دارای سطح‌های مختلفی در ادبیات کودک و نوجوان است که حتی مخصوص کودک نیز تولیدشده است و او را برای مواجه با ترس‌هایش مواجه می‌کند و الزاماً خشونت‌بار نیست.

خلاء آینده پژوهی در ادبیات کودک و نوجوان

مهدی صالحی – دبیر انجمن ویراستاری ایران - از عدم چارچوب نظام نشانگانی ادبیات کودک و نوجوان و آینده‌پژوهی در این حوزه سخن گفت و افزود: سیاست‌گذاری بدون آینده پژوهی کار بیهوده است. باید به بازار کتاب توجه بیشتری شود و مطالعه‌ی میدانی در این راستا بسیار مؤثر است. بسیاری از ناشرانی که درزمینه کنکور فعالیت می‌کردند، زمانی که زمزمه‌ی حذف کنکور به گوش‌شان رسید، وارد حوزه انتشارات ادبیات کودک و نوجوان شدند.

ضرورت پیشگامی ناشران در رعایت کنوانسیون برن

ظریفیان از حمایت وزارت ارشاد نسبت به کتاب‌های داخلی که برای خارج از کشور بایستی ترجمه شود، اشاره نمود و افزود مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۷ به این موضوع اشاره نموده و بایستی نهضت آثار ترجمه از داخل به بیرون نیز انجام شود و صرفا ترجمه از بیرون به داخل مدنظر نیست.

مجیدی در مورد وظیفه وزارت ارشاد در خصوص نظارت بر حفظ مالکیت معنوی مؤلفین داخلی و خارجی از جمله الحاق ایران به کنوانسیون بِرن از ظریفیان پرسید؛ که او این وظیفه را در وهله نخست بر عهده ناشران دانست و افزود: شکل گیری پویشی جهت بازنگری در مسئله پیوستن به کنوانسیون برن از منظر قانونی و فقهی از جانب ناشران به‌خصوص ناشران کودک و نوجوان که موجب سروسامان دادن به این حوزه حفظ آبروی بین‌المللی کشور خواهد شد را امری ضروری  دانست.

در ادامه و با حضور مدعوین رونمایی از گزارش پژوهشی گذری بر وضعیت کتاب کودک و نوجوان ۱ و ۲ انجام شد و ابتدا ظریفیان مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سپس دکتر مریم جلالی، استاد مهدی صالحی و دکتر حسامپور – معاون دفتر انتشارات و فناوری آموزشی وزارت آموزش و پرورش – تقریظ خود را پیرامون اثر پژوهشی رونمایی شده، یادداشت نمودند.

*ادبیات کودک و نوجوان حوزه‌ای میان‌رشته‌ای

بعد از مراسم رونمایی مجیدی و محسنی فرد در خصوص فرایند پژوهشی، پیشینه، مراحل، روش تحقیق، مفروضات و نتایج این گزارش‌پژوهشی توضیحاتی ارائه کردند و به سؤالات و انتقادات حضار پاسخ دادند.

محسنی فرد حوزه ادبیات کودک و نوجوان را حوزه‌ای میان‌رشته‌ای دانست و افزود: علاوه بر ادبیات و زبان شناسی، روانشناسی و جامعه‌شناسی نیز یکی از حلقه‌های مهم جهت شناخت ادبیات کودک و نوجوان هستند. برای شناخت دنیای کودک و نوجوان به شناخت بسترهای فرهنگی، اجتماعی و مؤلفه های اجتماعی مؤثر در این جهان نیاز است. وی ادامه داد: این افتخار را دارم که از نگاه دانش جامعه‌شناختی که کمتر در این حوزه استفاده‌شده به این موضوع نگاه کنم.

محسنی فرد معیار انتشار کتاب ترجمه‌ای  در حوزه کودک و نوجوان را نه نیاز مخاطب، بلکه مسئله فروش عنوان کرد و از حاکمیت مناسبات بازار در فضای کتاب خبر داد و افزود: الزاماً هر کتاب ترجمه‌ای بد و نامناسب نیست. آن چیزی که ناراحت‌کننده است، این است که در آثار تألیفی به آن چیزی که نیاز و خواسته کودک و نوجوان است پرداخته نمی‌شود. نویسندگان این عرصه به میزان کافی کودک و نوجوان، تیپ‌های شخصیتی، اهداف،  نیازها، آرزوها، نظام مسائل اجتماعی و فردی، سبد فرهنگی و سلایق آنان را نمی‌شناسند.

«تهران انگاری» غلطی مصطلح در منظر نویسندگان

وی از غلط بودن نگاه «تهران انگاری» در شناخت ایران و ایرانی سخن گفت و افزود: در نظر برخی گویا تمام ایرانی‌ها در تهران زیست می‌کنند. زمانی که درباره نوجوان ایرانی صحبت می‌کنیم، باید چندین نوع و زیست نوجوانان، مختصات آنان، شرایط حاکم بر آنان و نیازهایشان لحاظ شود.

محسنی فرد در ارتباط با کلمه قرار گرفتن کودک با توجه به عدم آسیب‌دیدگی جدی آن را هدفی حائز اهمیت دانست و افزود: در این جهان محصور در تصویر که کلمه در آن مهجور است، با توجه به حفظ ایمنی روحی و روانی کودک و نوجوان، هرگونه کتابی که زمینه ارتباط کودک و نوجوان با خواندن را فراهم کند، ولو اینکه هیچ پیام و محتوای آموزشی ارائه ندهد؛ مهم است.

گفتنی است، در معرفی این گزارش پژوهی آمده است: کانون اندیشه پژوهی کودک و نوجوان (کاپ)  به‌عنوان یک هسته پژوهشی و با رویکرد مسئله محوری از یک سال گذشته اقدام به بررسی وضعیت کتاب کودک و نوجوان نموده است؛ حاصل بررسی‌های انجام‌شده، در قالب گزارش پژوهشی گذری بر وضعیت کتاب کودک و نوجوان ارائه‌شده است.   گذری بر وضعیت کتاب کودک و نوجوان ۱ شامل معرفی ناشران پرطرفدار کودک و نوجوان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب سال ۱۴۰۱ است. در ادامه این گزارش به بررسی آماری کتاب ازنظر تعداد چاپ، شمارگان، قیمت، نسبت تألیف و ترجمه در کتاب‌های کودک و نوجوان پرداخته‌شده است. روش به‌کاررفته در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و داده‌های آن به صورت مشاهده میدانی و روش کتابخانه‌ای گردآوری‌شده است.گذری بر وضعیت کتاب و نوجوان ۲ به بررسی و تحلیل چهل عنوان کتاب پرطرفدار نوجوان پرداخته است. ذیل هر عنوان ابتدا اطلاعاتی مانند نام نویسنده، مترجم، انتشارات، تعداد صفحات آمده است و در ادامه فرم و محتوای کتاب موردبررسی قرارگرفته است. بررسی فرمی و محتوایی هر کتاب با تمرکز بر نقاط قوت و ضعف، ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر کتاب و علل گرایش مخاطبان به کتاب صورت گرفته است.بدون شک کتاب‌های پرطرفدار دیگری بین نوجوانان وجود دارد و انتخاب این مجموعه بر اساس گفت‌وگو با نوجوانان، نظرات کارشناسان و میزان اقبال مخاطبان به این کتاب‌ها در نمایشگاه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها انجام‌شده است. فصل دوم این پژوهش بر اساس روش تحلیل محتوا یافته‌های به‌دست‌آمده ذیل هر عنوان را موردبررسی قرار داده است.